"

11 Tamachtilis 11: Keski shiwit tikpia?

cuantificadores

Héctor Cárcamo and Martin Guardado

Objetivos

  • Aprender el uso de la palabra interrogante KESKI
  • Repasar los cuantificadores para responder a esta interrogante
  • Acción: preguntar cuanto cuesta algo, la edad de una persona y número de familiares

Cuantificadores: Keski?

Keski ne ipatiw ne tumat?

La palabra KESKI es muy útil en diferentes contextos para preguntar por una cantidad, por ejemplo:

  • Keski shiwit tikpia? ¿Cuántos años tiene usted?
  • Keski ne ipatiw ne tumat? ¿Cuánto valen los tomates?
  • Keski tamachtiluyan nemit tik ne techan? ¿Cuántas escuelas hay en el pueblo?
  • Algunos cuantificadores para responder a la pregunta “keski?”:
  • se uno
    sejse algunas ó algunos
    seuk o uksé otro u otra
    chiupi o chupi pocos o pocas
    miak muchas o muchos
    muchi todos o todas
    wey  bastante o bastantes (además de grande)

 

Ahora repasemos algunas frases para preguntar CUANTOS, con tres nahuahablantes de Witzapan.

Escuchemos como responde tajtzin Germán García a la pregunta de Tamachtiani Wilian: “Keski shiwit tikpia katka kwak tipejki timumachtia wan ne munan?” (¿Cuántos años tenía usted cuando comenzó a aprender náhuat con su mamá?)


 

Tajtzin Germán García kipia ichan tik Witzapan. Tajtzin Germán “pashtul [1] ne teupan” (pastor) (Foto ipal ne Colectivo Tzunhejekat)

 

 

 

Ume, tikakikan tajtzin Felipe Ramírez!

Tajtzin Felipe Ramírez (fotoj ipal Colectivo Tzunhejekat). Tajtzin Felipe kipia ichan tik witzapan wan tamachtiani pal nawat. Yaja tatukani katka. Yaja kituka katka miak: et, sinti, ayut, chil, tumat, wan ujukse.

Wan, pal tami tikakikan nantzin Paula López wan Tata Chelino (Marcelino Galicia Fabián)!

Nantzin Paula López. Yaja poetaj wan takwikani nawat katka. Mikik ne shiwit 2016.

Taketzalistal. Lea el vocabulario nuevo en náhuat y grábese aquí:

Keski = cuánto?

Shiwit= año

Ipatiw= el costo o valor de algo

Tikakikan! = ¡escuchemos!

Takati ne sinti (maíz creciendo, Derek Ramsey, Wikimedia)

Pashtul = pastor

Tatukani = agricultor , kituka = lo siembra

Et = frijol

Sinti= maíz (la planta)

Tami = Termina

Takwikani = cantante

Mikik = pasado de morir (miki)

Takati = crece o creciendo

Tukniwan = nuestra gente o familia

Nota Teórica

 Acerca de los cuantificadores

  • Si un sustantivo esta cuantificado, en el náhuat no es necesario ponerlo en plural. Por ejemplo se dice “yey tumat” y no “yey tujtumat”
  • El náhuat tiende a no marcar el plural y lo mas común es nada mas usar el singular. Por ejemplo: “Nikwa et mujmusta” y no “nikwa ejet mujmusta”.

Titaejekukan! Kaj naja?

Ka ikajku ini iswat ninemi wan nikpia se amat tik numey…ken nutukay? nimetzinkaki.

(Timetzpalewiat: Naja ni PASHTUL)

Ejercicios

L2-3.1.1      Escuche otra vez las preguntas en los 3 audios con nahuahablantes en esta lección y escriba sus propias respuestas primero en su cuaderno y luego las graba usando la aplicación de abajo o cualquier otra. Escúche su grabación y si gusta compártala en uno de las plataformas en línea para recibir retroalimentación.

15.2 Completar este crucigrama

 

Ejercicio para hacer en papel o PDF:

Este ejercicio consiste en conectar el cuantificador de la lista a la izquierda con la imagen que tenga mas sentido.

Imagenes de Wikimedia Commons. Dos comales por Eduardo Ruiz Mondragón; dos cántaros por Thelmadattel; muchas ollas por Philtom12; un elote por Verdhanjp; dos elotes por Wandering Wanda; un comal por LI324; un cantaro por Gary Todd.

 

Ejercicio auditivo:  Escuchemos esta plática entre nantzin Berfalia García y tajtzin Blas López. Es una plática relacionada con el tema de la lección pero mas natural y mucho más avanzada así que no se preocupe si solo entiende algunas palabras. Regrese a escuchar este audio frecuentemente para notar su progreso entendiendo mejor la conversación.

Tikneki ukchupi? Recursos adicionales.

Lea el capítulo 16 del Timumachtikan de Alan King para aprender mas sobre cuantificadores y sus usos: http://tushik.org/timumachtikan/

Y también vea este video de Alejandro López sobre MIAK o CHUPI:


  1. Taketzalis ipal tajtzin Eugenio Valencia Hernández, Kwisnawat (A. Estrada kiajsik)
definition

License

Icon for the Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License

Aprendiendo Náhuat en el Siglo 21: Taksalis Ume Copyright © 2025 by Martin Guardado, Hector Carcamo is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License, except where otherwise noted.

Feedback/Errata

Comments are closed.