11 Tamachtilis 11: Keski shiwit tikpia?
cuantificadores
Héctor Cárcamo and Martin Guardado
Objetivos
- Aprender el uso de la palabra interrogante KESKI
- Repasar los cuantificadores para responder a esta interrogante
- Acción: preguntar cuanto cuesta algo, la edad de una persona y número de familiares
Cuantificadores: Keski?
Keski ne ipatiw ne tumat?
La palabra KESKI es muy útil en diferentes contextos para preguntar por una cantidad, por ejemplo:
- Keski shiwit tikpia? ¿Cuántos años tiene usted?
- Keski ne ipatiw ne tumat? ¿Cuánto valen los tomates?
- Keski tamachtiluyan nemit tik ne techan? ¿Cuántas escuelas hay en el pueblo?
- Algunos cuantificadores para responder a la pregunta “keski?”:
-
se uno sejse algunas ó algunos seuk o uksé otro u otra chiupi o chupi pocos o pocas miak muchas o muchos muchi todos o todas wey bastante o bastantes (además de grande)
Ahora repasemos algunas frases para preguntar CUANTOS, con tres nahuahablantes de Witzapan.
Escuchemos como responde tajtzin Germán García a la pregunta de Tamachtiani Wilian: “Keski shiwit tikpia katka kwak tipejki timumachtia wan ne munan?” (¿Cuántos años tenía usted cuando comenzó a aprender náhuat con su mamá?)

Tajtzin Germán García kipia ichan tik Witzapan. Tajtzin Germán “pashtul [1] ne teupan” (pastor) (Foto ipal ne Colectivo Tzunhejekat)
Ume, tikakikan tajtzin Felipe Ramírez!

Tajtzin Felipe Ramírez (fotoj ipal Colectivo Tzunhejekat). Tajtzin Felipe kipia ichan tik witzapan wan tamachtiani pal nawat. Yaja tatukani katka. Yaja kituka katka miak: et, sinti, ayut, chil, tumat, wan ujukse.
Wan, pal tami tikakikan nantzin Paula López wan Tata Chelino (Marcelino Galicia Fabián)!

Nantzin Paula López. Yaja poetaj wan takwikani nawat katka. Mikik ne shiwit 2016.
Taketzalistal. Lea el vocabulario nuevo en náhuat y grábese aquí:
Keski = cuánto?
Shiwit= año
Ipatiw= el costo o valor de algo
Tikakikan! = ¡escuchemos!

Pashtul = pastor
Tatukani = agricultor , kituka = lo siembra
Et = frijol
Sinti= maíz (la planta)
Tami = Termina
Takwikani = cantante
Mikik = pasado de morir (miki)
Takati = crece o creciendo
Tukniwan = nuestra gente o familia
Nota Teórica
Acerca de los cuantificadores
- Si un sustantivo esta cuantificado, en el náhuat no es necesario ponerlo en plural. Por ejemplo se dice “yey tumat” y no “yey tujtumat”
- El náhuat tiende a no marcar el plural y lo mas común es nada mas usar el singular. Por ejemplo: “Nikwa et mujmusta” y no “nikwa ejet mujmusta”.
Titaejekukan! Kaj naja?
Ka ikajku ini iswat ninemi wan nikpia se amat tik numey…ken nutukay? nimetzinkaki.
(Timetzpalewiat: Naja ni PASHTUL)
Ejercicios
L2-3.1.1 Escuche otra vez las preguntas en los 3 audios con nahuahablantes en esta lección y escriba sus propias respuestas primero en su cuaderno y luego las graba usando la aplicación de abajo o cualquier otra. Escúche su grabación y si gusta compártala en uno de las plataformas en línea para recibir retroalimentación.
15.2 Completar este crucigrama
Ejercicio para hacer en papel o PDF:
Este ejercicio consiste en conectar el cuantificador de la lista a la izquierda con la imagen que tenga mas sentido.


Ejercicio auditivo: Escuchemos esta plática entre nantzin Berfalia García y tajtzin Blas López. Es una plática relacionada con el tema de la lección pero mas natural y mucho más avanzada así que no se preocupe si solo entiende algunas palabras. Regrese a escuchar este audio frecuentemente para notar su progreso entendiendo mejor la conversación.
Tikneki ukchupi? Recursos adicionales.
Lea el capítulo 16 del Timumachtikan de Alan King para aprender mas sobre cuantificadores y sus usos: http://tushik.org/timumachtikan/
Y también vea este video de Alejandro López sobre MIAK o CHUPI:
- Taketzalis ipal tajtzin Eugenio Valencia Hernández, Kwisnawat (A. Estrada kiajsik) ↵
Probemos, del verbo -ejekua
yo te escucho del verbo -kaki
te ayudamos, del verbo -palewia
Feedback/Errata